İklim Değişikliğinde Kent Profili: Freiburg-Almanya

222.203 nüfusu, 153 km2’lik yüzölçümüyle Almanya’nın Freiburg şehri, kapsayıcı/sürdürülebilir kent gelişimi konusunda öncü olma özelliği taşımaktadır. Şehrin simgesi “kara orman pastası” na ilham veren Güneybatı Almanya’nın Kara Orman bölgesindeki üniversite kenti Freiburg’da sürdürülebilir kalkınmanın uzun bir geçmişi vardır. Ayrıca “ülkenin güneşi en bol şehri” olarak bilinmektedir. Ülkenin Fransa-İsviçre sınırındaki şehrin içinden geçen su kanallarının inşa nedeni şehrin atık su gideri vazifesini görmesi olsa da sonraki yıllarda gelişen ve değişen altyapı sistemi ile gereksiz hale geldiğinden yeniden tasarlanarak estetik bir görünüme kavuşturmuştur. Günümüzde şehrin yakınındaki bir nehirden su takviyesi yapılarak şehre görsel bir zenginlik kazandırılmıştır. Sahip olunan orman yüzeyinin geniş olması nedeniyle şehir sakinleri, (merkezdeki birkaç sokak dışında) neredeyse ormanda yaşıyor gibidirler. Tüm bunlara ek olarak, engellilerin ülkede belki de en rahat spor yaptığı şehirdir.

1970’li yıllarda yakınlarında kurulması planlanan nükleer enerji santraline karşı güçlü bir nükleer karşıtı harekete sahne olmuş bir şehirdir. İzleyen on yılda Freiburg Belediyesi araba trafiğini şehir merkezinin dışına almış yerine toplu taşıma seçenekleri sunan bir karara imza atmıştır. Bugün, Freiburg’da herhangi bir yerleşim birimine en fazla üç yüz metre uzaklıkta bulunan tramvay veya otobüs durağıyla yaygın bir toplu taşıma ağına sahiptir. 1982 yılında çevre odaklı toplu taşıma bileti (Umweltkarte), bölgesel çok türlü taşımacılık biletinin (Regiokarte) gelişmesi için bu konuda ilk adım olmuştur.

Tertemiz Bir HES:

Yeşillikler içinde gizlenmiş, tek katlı kulübenin bir HES (hidroelektrik santrali) olduğuna inanmak oldukça zordur. Türkiye’deki (bilinçli her insanın ayaklanmasına yol açan) HES’ lerden de oldukça farklıdır. Ülkemizdeki HES mantığı; derelerin akış yolunun değiştirilerek bir boru içine hapsedilmesi ve hapsedilen suyun yüksek bir yerden bırakılmasına dayalıdır. Yüksekten gelen hızlı su ise tribünleri döndürerek enerji sağlamaktadır. Tam bu noktada Freiburg’lular suyun gücünden de faydalanmayı düşünmüş ve çözümü antik çağlardan gelen bir bilgide bulmuşlar. Arşimet’in yaklaşık 2500 yıl önce bulduğu ve adına “Arşimet Burgusu (ya da vidası)” denilen sistemle HES’lerin çoğundan daha iyi verim elde ettikleri gibi inşaat aşamasında da çevreye neredeyse hiç zarar vermemişlerdir. Nehri 3 mt aşağıya düşürülmüş, nehirdeki balıkların zarar görmemesi için taşlardan setler yapılmış, böylece hem şık bir görüntü elde edilmiş hem de balıklar için küçük yapay resifler oluşturulmuştur.

Freiburg, Rio Yeryüzü Zirvesinin Yerel Gündem 21 planından etkilenen ve şimdi 3000 den fazla yerel yönetim tarafından desteklenen kentsel çevre sürdürülebilirlik girişimi, 1994 Aalborg Anlaşması’nı imzalamıştır. Sürdürülebilirlik Konseyi ve Belediye Meclisi tarafından sergilenen anlaşmaya bağlılık Freiburg’un Alman Sürdürülebilirlik Ödülüne layık görülen ilk büyük kentidir. Ayrıca Freiburg Belediye Başkanı, Belediye Başkanları Sürdürülebilir Kent Diyaloğunun yirmi kurucu üyesinden biri olarak görev yapmaktadır.

Freiburg’un sürdürülebilirlik profilini güçlendirmek üzere, 2011 yılı başında Sürdürülebilirlik Yönetimi Ofisi kurulmuştur. Ofisin görevleri arasında, toplumsal politikalarda sürdürülebilirliğini sağlamak, katılımcı bir yaklaşım yaratmak ve farklı kentsel paydaşlar tarafından çeşitli konu ve kurumsal sınırlarda yapılan aktivitelerin koordinasyonunu sağlamaktır. Sürdürülebilirliğin halkın ilgisi/katılımı olmaksızın uygulanamayacağı düşüncesinden hareketle konsey (sürdürülebilirlik, çevre ve iklim endişelerinin ötesinde) sosyal ilişkiler, eğitim, kültür ve genel olarak eşitlikçi bir mali politika gibi konuları da kapsayan, bir alanda sorumluluk bilinciyle çalışmaktadır.

Tüm bunlarla birlikte Freiburg birtakım sorunlarla karşı karşıyadır. Bunlardan biri artan maliyetler karşısında belediye hizmetlerini nasıl garanti altına alabileceğidir. Bir diğer önemli konu ise; değişen demografi, iklim değişikliği, azaltım ve uyum, belediye altyapısı için teknolojik gelişmenin etkileri, büyüyen kent ve bunun doğurduğu sosyal sorunlarla (uygun konut sağlamak gibi) başa çıkmak ve giderek artan sayıdaki göçmenlerdir. Sürdürülebilirlik önceliğine odaklanarak bu sorunlarla başa çıkmak üzere bulunan yollar şu şekilde sıralanabilir:

1- Sürdürülebilir Kalkınma İçin Eğitim ve Hayat Boyu Öğrenme : 2011 yılında UNESCO Alman Komisyonu Freiburg’u yaklaşımından dolayı “Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma İçin Eğitim On Yılı Kenti” seçmiştir. Sosyal katılım temelli, eğitim, istihdam, iletişim, kendi hayatında söz sahibi olma, sağlık-rehabilitasyon, kentsel gelişim, konut, eğlence ve kültür gibi konularla ilgili olarak “Kapsayıcı Freiburg İçin Eğitim Eylem Planı” oluşturulmuştur. Eğitim ve hayat boyu öğrenmeye adil erişim, çocuk ve yetişkinlerin sürdürülebilirlik eylemlerinde yer almasına önem verilmiştir.

2- Sosyal Adalet ve Makul Fiyatlı Konut: Freiburg’un birçok insan için ciddi bir çekiciliği bulunmaktadır. Ortalama 40 yaş oranıyla, Almanya’nın en genç nüfuslu ve en hızlı büyüyen kentlerinden biridir. Bunun nedeni bir üniversite kenti olmasından kaynaklanmaktadır. Ancak kısıtlı konut sayısı ile kiralar yükselmekte ve aynı zamanda da makul fiyatlı konutlar için de talep artmaktadır. Düşük gelirli sakinler yerlerinden olma tehlikesiyle kaşı karşıya olmakta, sosyal ayrışmalar ile ailelerin dışa göçmesinde artışa neden olmaktadır. Bu soruna çözüm aramak amacıyla, Belediye Meclisi 2013 yılında, her yıl 1000 adet yeni apartman yapılmasını amaçlayan programı kabul etmiştir.

3- İklim ve Enerji (İklim Nötr Belediye): Dünya çapında devam eden sera gazı emisyon artışına rağmen, Freiburg iklim hedeflerine bağlı kalmaya devam etmektedir. Kent meclisi 2014 yılında oybirliğiyle; ölçümleri 2030 yılına kadar (1992 seviyelerine göre) yarıya indirmeyi ve 2050 yılına kadar karbon nötrlüğünü başarmayı kabul etmiştir. Almanya 1. futbol ligindeki Freiburg FC takımının stadı ‘Mage Solar Stadium’ dünyanın temiz enerji üreten ilk stadıdır. 1953’te inşa edilen stadın tüm çatısı, 1993’te güneş panelleriyle kaplanmıştır. Böylece dünyanın güneş gücüne sahip ilk futbol kulübü olmuştur. 2200 metrekarelik alanı kaplayan paneller sayesinde stadyum kendi enerjisini sağlamaktadır.

4- Yeni ve Mevcut Binalarda Enerji Düzenlemelerini Teşvik: Yeni binaların yüksek enerji standartlarına uygun olmasını zorunlu tutulmaktadır. Yeni konut yapıları için verimlilik standardı Almanya’nın ulusal standartlarından daha iddialıdır. Konut binalarının uzun dönemli yaşam döngüsü analizi sosyal olarak adil konut hedeflerinin ekolojik bakış açısıyla değerlendirilmektedir. 2011 yılında, belediye konut şirketi Freiburger Stadtbau, dünyada ilk kez 1960’lı yıllardan kalan yüksek katlı bir konuta enerji İyileştirmesi gerçekleştirerek kendi kendini ısıtan ev standardını yakalamış ve bütün yeni konut binalarında bu standardı zorunlu tutmuştur. Batı Freiburg’da etnik olarak karışık bir mahallede bulunan Buggi 50 projesi, olumlu ekolojik ve ekonomik etkisinden ve katılımcı yaklaşımından dolayı ulusal takdir toplamıştır. Altında yatan Wohnverwandtschaften (“tanıdıklarla yaşamak”) sosyal konsepti, taşınmadan önce planlama aşamasında sürece dahil olmaya ve tanımaya davet edilen olası sakinlerle bir arada geliştirilmiştir. 1992 yılında satılan bütün arazilerdeki sözleşmelerde geçerli olmak üzere Düşük Enerji Konut İnşaatı standartlarını kabul etmiştir. Bu şartlar 2001 yılında ülke çapında genel kabul görmüştür. Yaklaşık 5.000 kişi için konut yerleşimine çevrilen eski Fransız ordu kışlasının bulunduğu Freiburg’un Vauban bölgesi, yeşil gelişimin modeli olmuştur. Eşitlik ilkesi de planda dikkate alınmış ve konutların ¼ ünün düşük gelirli sakinler için uygun maliyetli yapılması hedeflenmiştir.

5- Yeşil Sanayi Parkının geliştirilmesi: Ticaret ve hizmet şirketine ev sahipliği yapmakta olan şehirde 15.000 kişiye istihdam olanağı sağlanmaktadır. Şehir, Freiburg Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Fraunhofer Ensrica Biotech Park, Immunobiyoloji Max Planck Enstitüsü bilim ve araştırma merkezlerine ev sahipliği yapmaktadır. Kent, özel sektör ve yerel araştırma kurumlarının birlikte girişimiyle, İG Nord, Ulusal İklim Koruma Girişiminin kısmi fon desteği ile kaynak verimli Yeşil Sanayi Parkına çevrilmiştir.

6- Hareketlilik (Kısa Mesafelerin Kenti): Araba odaklı ulaşım politikalarından erken uzaklaşan şehirde, 1979 gibi erken bir tarihte, Genel Kentsel Ulaşım Politikası kapsamında çevre dostu ulaşım sistemlerini önceliklendirilmiştir. Kentin 1989 yılında kabul ettiği genel trafik konsepti kentsel gelişim ve “kısa mesafelerin kenti” temelli ulaşım politikası ile gerçekleştirmek amaçlanmıştır. Odak noktası tramvay ve bisiklet yollarının gelişmesi, erişilebilirlik ve farklı ulaşım türlerinin birbiriyle entegrasyonudur.

7- Yüksek Yaşam Kaliteli, Çekici Kent Mahalleleri: Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle 1989 yılında, Fransız ordu birlikleri Freiburg’da bulunan ordu kışlaları boşaltılmıştır. Kent merkezi yakınındaki 41 hektarlık kışla alanı Vauban, 5.500 kişi için çekici, aile dostu, aktif vatandaş katılımlı; topluluk oluşturma ve çevreye duyarlı yaşam ile dikkati çeken bir mahalleye dönüştürülmüştür. Düşük enerjili bina inşaatı zorunlu tutularak güneş enerji teknolojilerinin kullanımı standart, hatta bazı evler net enerji üreticisi olmuştur. Evlerdeki yeşil çatılar yağmur suyu hasadına yardım etmekte, sıra evler arasındaki yeşil alanlar iyi bir mikro-klima oluşturmakta ve çocuklara oyun alanı okul yuva, oyun gençlik alanları merkezi, gibi sosyal toplanma altyapı merkezi pazar yeri için alan oluşturulmuştur. “Betona geçit olmayan şehir” tanımlaması abartı olmayacak kentin birçok bölümü gibi, Vauban da “sakin trafik ” (toplam da, Freiburg’un sakinlerinin yüzde doksanı hız limiti saatte otuz kilometre veya daha az olan sokaklarda yaşıyorlar) kullanımı benimsenmiştir. Hanelerin çoğunun arabası bulunmamaktadır, olanlarsa arabalarını iki kent garajından birine park etmektedirler. 2006 yılında hafif raylı sistemin erişilebilirliği birçok kent sakinin özel araçlarını kullanmak yerine toplu taşıma ve bisiklet kullanımını tercih edilmektedir. 2014 yılında Freiburg Perspektivplan Freiburg olarak bilinen yeni bir araç geliştirme çalışmaları sürmektedir.
Şehir hem belediye hem vatandaşlar, kentsel gelişim kimliği bağlamında karşılaşılan sorunlara rağmen çekiciliğini koruyarak gelişmeye/ büyümeye devam etmektedir. Bu konularda birlik olmuş ve kentsel gelişime rehber olmayı başarmışlardır. Artan konut talebine rağmen Freiburg’un açık alanlarının kalitesini koruyarak geliştirmek büyük bir başarıdır. Bu ortak girişim, kapsayıcı ve sürdürülebilir şehri hedefleyenler için bir başarı hikâyesidir.

Not: Freiburg’a ait metindeki bilgilerin büyük çoğunluğu, İşmikro-klima İş Bankası Kültür Yayınlarında basılmış olan “Dünyanın Durumu 2016 Bir Kent Sürdürülebilir Olabilir mi?” isimli kitaptan, https://tr.climate-data.org/location/2134/ adresinden ve şehir hakkında çeşitli kaynaklarda okuduğum bilgilerin (kendi yorumumla) birleştirilmiş halidir.