Zaman gazetesinde Dilek Güray’ ın ‘Doktorlara umre promosyonuna ilahiyatçılar temkinli’ başlıklı haberi bence daha şimdiden yılın haberi: ‘’İlaç firmalarının, hasta reçetelerine kendi ilaçlarını yazma karşılığında doktorlara çeşitli hediyeler vermesi, onları bedava tatile göndermesini artık kanıksadık. Ancak şimdi okuyacaklarınızı daha önce hiç duymadınız! Türkiye’nin önde gelen bir ilaç firması, hastalara kendi ürünlerini yazma karşılığında doktorları umreye götürmeye başladı. Özellikle Marmara Bölgesi’nde uygulanan bu yöntem çok tutmuş olacak ki diğer rakip firmalar da ’promosyon umre’ rekabetinden geri durmadı. ‘İlaçlı, promosyonlu umre’ olayına ise ilahiyatçılar temkinli yaklaşıyor. Burada beni şaşırtan şey ilaç firmalarının aklına gelen ‘cinlik’ değil, ilahiyatçıların yorumu.
Haber sadece ‘doktorlara umre promosyonu’ verildiğinden ibaret olsaydı üzerinde durmaya hiç değmezdi. Çünkü ilaç endüstrisinin daha fazla ilaç satmak için gözünü kırpmadan her türlü fedakârlığı yaptığını artık cümle âlem biliyor. Bu haberde asıl önemli olan ilâhiyatçıların yorumları. Ben onlardan böyle bir şeyin ‘kesinlikle haram veya günah’ olduğunu söylemelerini beklerdim. Haberi okurken utandım. Din âlimi olmaya gerek var mı? Böyle ibadet mi olur? Böyle bir rüşvete nasıl olur da din adına izin verilir?
Bakın ilahiyatçılar ne demişler?
Prof. Dr. Hayrettin Karaman’a göre bu tarz promosyonlar hediye mahiyeti taşıdığı için umre ibadeti kabul olabilir. O da bir şartla; doktor ilaç yazma konusunda namuslu davranır ve vicdanından emin olursa. Aksi halde hakkı olmayan bir hediye verilirse bu rüşvet kategorisine girer ve işin boyutu değişir.
Prof. Dr. Hamdi Döndüren de aynı noktanın altını çiziyor. Şayet doktor ilaç kotasını doldurmak için değil de hastanın gerçekten ihtiyacı olduğu için yazar, ilaç firması da adaletli davranırsa dinî açıdan bir sorun çıkmaz. Ama umre diğer promosyonlara oranla biraz sıkıntılı bir durum oluşturuyor. Çünkü ibadet niteliği olunca çok daha hassas davranılması gerekiyor.
Prof. Dr. Vecdi Akyüz ise “Umre için en temel şey, her ibadette olduğu gibi en içten niyetle ve en temiz duygularla yapılmasıdır. İlaç firmalarının promosyonuyla umreye gitmek, bu açılardan pek uygun görünmüyor. Hele gelir durumu ortalamanın üstünde olan doktorların böyle bir usulle umreye gitmesi, doğrusu bazı tereddütlere yol açıyor.” yorumunu yapıyor.
Umre değil, kalem bile rüşvet!
Amerikan İlaç Araştırması ve Üreticileri Derneği (PhRMA) 1 Ocaktan itibaren yürürlüğe girecek olan yeni tüzüğünde, ilaç firmalarının sağlık kuruluşları ve çalışanlarına firmanın adının yazılı olduğu kalem, defter, saat, çakmak, kupa, anahtarlık… gibi ‘eğitim amaçlı olmayan’ promosyon ürünlerinin verilmesini yasaklamıştı.
Dernek, yenilenen tüzüğün pazarlamayla ilgili maddesi çerçevesinde, bir firma ya da ürününün logosunun bulunduğu bu türden hediyelerin, sağlık görevlileriyle ilişkilerin ‘tıbbi ve bilimsel konularda bilgilendirme temeline dayanmadığı’ gibi yanlış anlaşılmalara yol açabileceği saptamasında bulunmuş.
Hemen, ‘Bir kalemden, bloknottan, masa saatinden, fincandan veya bardaktan… da ne çıkar, bunlardan da rüşvet mi olur’ demeyin; çünkü oluyor.
Bu bir pazarlama oyunu! Her şey bir kalemle… bir fincan sıcak kahve ile başlıyor. Elini veren kolunu kaptırıyor.
Bir meslek uyanıyor
Çok şükür ki, son zamanlarda tüm dünyada ilaç endüstrisinin bu ‘pazarlama oyunlarına’ karşı doktorların baş kaldırdıklarını ve çeşitli eylemler uygulamaya koyduklarını görüyor ve mutlu oluyoruz.
British Medical Journal (BMJ) isimli saygın tıp dergisinde yer alan bir haber de içimiz ısıttı, umutlarımızı artırdı. Haber özetle şöyle:
İspanya’ da ‘Halk Sağlığını Koruma Dernekleri Federasyonu’ isimli kuruluşun öncülüğünde ilaç firmalarının promosyonlarına karşı ‘No Gracias’ yani ‘Hayır Teşekkür Ederiz’ isimli bir platform oluşturuldu.
İspanya’ dan başka birçok Güney Amerika ülkesinde de şubeleri bulunan bu federasyona bağlı platformun amacı, tıbbı ilaç endüstrisinin baskılarından… promosyonlarından kurtarmak ve tıbbi tedavilerin firmaların ‘dikteleriyle’ değil bilimsel verilere göre uygulanmasını sağlamak.
Gruba kısa sürede değişik uzmanlık dallarından katılan 1200 doktor beyaz gömleklerine taktıkları ‘No Gracias rozetleriyle’ firmaların hediyelerine… yemeklerine… gezilerine… peşin para ve çeklerine… ‘Hayır Teşekkür Ederiz’ diyerek karşı çıkıyorlar.
Gelelim neticeye
Ben gerekçesi ne olursa olsun ilaç firmalarından alınan hiçbir hediyeyi doğru bulmuyorum.
Umre promosyonuna gelince. Umrede ‘Allah’ım beni şu ilaç endüstrisinin pençelerinden kurtar’ diye dua edecekseniz böyle bir teklifi kabul etmenizde hiçbir sakınca olmaz.
