ABD yönetimin bilgisi dâhilinde çekilen “Hazreti Muhammed” filminden sonra oluşan tepkiler, Türklerle diğer Müslüman halklar arasındaki farkları ortaya
koymuştur. Libya’da ABD elçisinin ölümüyle sonuçlanan protestoları bir yana, bu olay büyük bir hesaplaşmanın ürünü gibi gözüküyor. Libya, Tunus, Mısır gibi ülkelerde, Filistin, Irak ve İran’da, Ortadoğu’da bildik sakallı kalabalıkların, yakıp yıktığı gösteriler hâkim oldu
Afganistan, Pakistan, Endonezya gibi Arap olmayan ülkelerde de benzeri ortamlar oluştu. Bunların aksine, başında sözde İslamcı bir hükümet olmasına karşın, Türkiye Müslümanları, yakıp-yıkmak gibi bir protestoya girişmedi. Bunun bir nedeni olmalı. İsterseniz tarih içinde Türklerin din anlayışına eğilerek bunun cevabını bulmaya çalışalım. Örneğin Araplar İslamiyet’le birlikte Araplaşmıştır. Bugün, Afrika ve Asya’da Arap denildiğinde akla Müslüman, Müslüman dediğinizde ise Arap gelir. Oysa başta Avrupa olmak üzere dünyanın diğer kesimlerinde “Türk denildiğinde akla Müslüman, Müslüman denildiğinde de Türk gelir.” Avrupa Hıristiyan’dır ama ulusal kimlikleri mezhepler belirler.
Almanlar Protestan, İngilizler Anglikan, Fransızlar Katolik, Ruslar Ortodoks’tur. Dünya ulusları içinde, bir dinden fazla dini benimsemiş bir millet yoktur. Bunun tek istisnası vardır tarihte o da Türklerdir. Türklerin ilk dini neydi diyecek olursak karşımıza Gök Tanrı dini çıkar.
Tanrı, tekti, Gök Tanrı’ydı. Gök Tanrı yeryüzünde kimi insanlara kut verirdi, bunlar dini görevliler olan kamlar ya da Şaman’lardı. Ama Tanrı en büyük kut’u, Boy liderine verirdi. Boy lideri Tanrı tarafından kutsanmış olurdu. Bu ilk dinde dikkatimizi çeken, Türklerin dini anlayışını biçimlendiren bir geleneğin ilk nüvelerini hemen tespit edebiliriz.
İlk özellik, Türklerin tek tanrıcı olmasıdır. Gök Tanrı tek tanrıdır. İnsanlığın ancak İslam’ın gelişi ile birlikte öğreneceği tek tanrı anlayışı en başından beri Türklerde vardır. Tek tanrıcılık anlayışının Türkler açısından anlamı sadece dinsel olmamış “gökte tek tanrı varsa, yerde tek lider olmalı” şeklini alacak fikir, Türklerde “tek millet” olmak yolunu açmıştır. Avrupa Ortaçağlara kadar küçük prenslikler halinde kalırken, Türkler belki de daha en başından itibaren Türk milletini oluşturmaya başlamıştır.
İkinci özellik, Türklerde din adamı olanın, toplumun siyasi lideri olmamasıdır.
Dini lider olan “Kam” sadece yol gösterir, öneri yapar ama karar siyasi otorite tarafından verilirdi. Bu ise modern anlamda laikliğin ilk örneği sayılabilir. Ve yine siyasi liderin yani han veya kağan’ın bile kam’lara karışma yetkisi yoktu. Onlar bu dinsel alandan uzak dururlar ama kam’ın da siyasal alandan yani devlet yönetiminden uzak tutulmasını sağlarlar. Siyasetin dine, dinin siyasete alet edilmediği bu sistem Türk topluluklarında din adına bir gericilik oluşmamasını en baştan temin etmiştir. Çok uzun yüzyıllar boyunca Türk’lerde din-siyaset tartışması gibi bir tartışma oluşmayacaktır.
Üçüncü bir özellik ise din adamının niteliğidir. Tüm dinlerin tersine, kamlar ya da şamanlar her iki cinsiyetten de olabilir. Kadın şamanlar kimi Türk topluluklarında bugün dahi dini otoritedir. Türk toplumundaki kadın-erkek eşitliğinin kökeni burada oluşurken, siyasal otoritede de kağan ve hatun devleti birlikte yönetir.
Dördüncü bir özellik: İslâm’da din adamlığı babadan oğul’a ya da anadan kıza geçmez, din adamları arasında bir hiyerarşi oluşmaz, dini adına bir din adamları sınıfı ve teokrasi oluşmaz. Bu, laiklik açısından son derece önemli bir teminattır. İlginç, din adına baskı ve din adamları sınıfının olmadığı bu toplumda kam ya da şamanın mutlak otoritesi vardır. Bu otorite tümüyle ruhanidir.
Din adamı “kam” o kadar siyasetten ve maddi dünyadan uzakta yaşar ki, tek bir çadırı vardır, malı mülkü olmaz! Yani din maddi nemalanmanın da bir aracı haline gelmez. Türkler, yüzyıllarca bu tür bir Gök Tanrı inancını yaşadılar. Bu uzun yüz yılların dini geleneği, kabul ettikleri sonraki dinlerde de kendini gösterdi.
