Nietzsche Ağladığında

Gözyaşlarımdan birinin dili olsaydı, derdi ki, derdi ki…

Sonunda özgürüm!

Nietzsche Ağladığında, Irvin D. Yalom

Yıl 1882, psikanalizin doğumu öncesinde olan 19.yüzyıl Viyana’sındayız. Dünya virüsler nedeniyle ortalığı kırıp geçiren salgınlara karşı çareler bulmaya başlamış. Tıp bilimi ile uğraşanlar şarlatanlıktan, cadılıktan, büyücülükten terfi etmiş. Doktorlar, fizyologlar ve cerrahlar dönemin saygın ve varlıklı bilim insanları olarak popülerler. Ancak insanın fiziksel rahatsızlıklarının bir kısmı çözülürken, ruhsal ve zihinsel hastalıklar insan beyninin kıvrımları arasında sinsice gizlenmiş ortaya çıkmayı bekliyor. Kitabımız, ruh hastalığı olarak kabul edilen bu durumu çözmeye çalışan, karşıt görüş tarafından yine şarlatanlık ve büyücülükle itham edilen, bilim ve felsefede çığır açan cesur bilim insanlarının hayatına göz atıyor. İnsanlığın geldiği son noktada olduklarını düşündükleri o dönemde de, düşüncelerdeki kalıplar, toplumsal ve bireysel refleksler bugünün yansımaları gibi aynı tepkileri içeriyor. Dr. Josef Breuer’un arkadaşı Sigmond Frued’a söylediği bu cümle ne kadar tanıdık: “Sig… Buna inanabiliyor musun? Yıl bin sekiz yüz seksen iki ve hala bunlar oluyor! Bunlar mağara adamı”

Irvin Yalom’un aynı zamanda bir psikanalist, psikiyatrist, psikoterapist olması, uluslararası Sigmund Freud – Psikoterapi 2009 ödülünün de sahibi olması karakterlere olan ilgisi ve yakınlığını da açıklıyor. Bu da kitaptaki tüm kurguların gerçekliğe bir adım daha yaklaşmasını sağlıyor. Kitap, bu nedenle bir kurgu romandan çok otobiyografiye daha yakın duruyor.

Gelelim hikâyeye, bir Rus generalinin kızı olan Lou Andreas-Salomé, dönemin ünlü doktoru Josef Breuer’den şu sözlerle Nietzsche için yardım ister:

“Ümitsizlik içinde olan bir dostum var. Çok yakında kendisini öldürmesinden korkuyorum. Bu benim için çok büyük bir kayıp olur; gerçekleşmesi bir trajedi olacak bu durumdan biraz  da ben sorumlu olacağım. Yine de buna dayanamayıp üstesinden gelebilirim. Fakat..” Bu adamın ölümü sizin için, Avrupa kültürü için, hepimiz için çok ciddi sonuçlar doğurabilir.”

Josef Breuer psikanaliz ile de ilgilenen başarılı bir fizyologdur ve aralarındaki on üç yaş farka rağmen Sigmund Freud’un da yakın dostudur. Lou Andreas-Salomé’un Nietzsche için istediği yardımı kabul eder ve süreçten etkilenerek farkındalığının değişmeye başladığı bu dönemde, geleceği şekillendiren bir macera zinciri başlar.

İçerikte ifade edilen “Baca Temizleme Yöntemi” 19. yüzyıl sonlarında gelişmeye başlayan psikanalizin de kullandığı bir ifade haline gelmiş. Psikanalizin fikir babalarından Sigmund Freud 1909 yılındaki bir konuşmasında bu yöntemi ilk defa Viyanalı hekim Josef Breuer’in kullandığını ifade etmiş. Psikanalizin bilinen ilk hastası; romanda da aynı adla geçen,  takma adı Anna O. olan bir histeri vakası… Kitapta bunu detaylı öğreneceksiniz. Gerçek ismi Bertha Pappenheim olan bu hasta 1880-1882 yılları arasında Josef Breuer tarafından tedavi edilmiş. 1895 yılında Histeri Araştırmaları’nda makalesi yayımlanmış. Anna O. içini döküp rahatlamasını sağlayan görüşmelere “talking cure” yani “konuşarak tedavi” adını vermiş. Zaman zaman şaka yollu “chimney sweeping” yani “baca temizliği” de diyor. Hikâyemizde Doktor Breuer’, Nietzsche’yi bu yöntemle tedavi etmeye çalışıyor. Kimin doktor kimin hasta olduğunun belirsizleştiği ve ruhlardaki kurumların birbirine karıştığı bir sürece dâhil oluyor.

Dönemin dünya bilim ve felsefe tarihine geçmiş isimleri, kitabı daha da çekici hale getiriyor. Lou Andreas-Salomé’u ilginç kılan ise; bir Rus psikanalist ve yazar olmasının dışında, Nietzsche’nin kendi deyimiyle: “Yazılmış en yüce kitap, insanlığa şimdiye dek verilen en büyük armağan ”dır dediği en ünlü eseri “Böyle buyurdu Zerdüşt”ü yazmasına neden olan kadın olduğu iddiasıdır. Genç, güzel ve özgür ruhlu bu kadın, Nietzsche’nin kadınlardan nefret etmesinin sebebi olarak gösterilir. Adı Nietzsche’nin yanı sıra, Freud, Rilke, Tolstoy, Paul Ree gibi alanlarında ünlü isimlerle aşk dedikodularına karışmıştır. 19. Yüzyıla hatta günümüze göre bile oldukça sıradışı ve “çok erken doğmuş” bir kadındır. Tıpkı Nietzsche gibi…Freud ise, Lou Andreas-Salomé’den şöyle söz eder:

“Korkunç bir zekâ… Onun yanına yaklaşan herkes, varlığının samimiyetinden ve uyumundan çok güçlü bir biçimde etkilenirdi; kadınlara özgü zaafların hiçbirinin hatta insani zaafların bile çoğunun onda bulunmadığını, yaşamı boyunca bunları aşmış olduğunu fark ederdi.”

Kitap bittiğinde düşünüyorsunuz. Böyle gelmiş böyle gidiyor. İnsanlık tarihi bilinmeyen alanlarda gelişmek için cesaret gösterenlere atılan iftiralarla dolu, öyle değil mi?